Urlop macierzyński, akt urodzenia i świadczenia po urodzeniu dziecka - tutaj dowiesz się, jakie masz prawa i obowiązki.
Urlop macierzyński
Kobiecie przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie. Po urodzeniu bliźniąt matce przysługuje 31 tygodni; w przypadku każdego kolejnego dziecka wymiar urlopu powiększa się o 2 tygodnie (do 37 tygodni po urodzeniu pięciorga lub więcej dzieci). Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego pracownica może wykorzystać przed przewidywaną datą porodu, natomiast po porodzie przysługuje jej urlop niewykorzystany przed porodem.
Pracodawca obowiązany jest udzielić urlopu macierzyńskiego, a pracownica (także pracownik) nie ma możliwości rezygnacji z urlopu macierzyńskiego. Tylko w przypadku, gdy pracownica wykorzysta po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej jego części. W takim przypadku na pisemny wniosek pracownika – ojca wychowującego dziecko, niewykorzystana przez matkę część przysługującego jej urlopu zostaje mu udzielona. Oprócz tego zgodnie z nowelizacją kodeksu pracy od 2010 roku ojcu przysługuje – odrębny od macierzyńskiego – urlop (tzw. urlop tacierzyński lub ojcowski) w wymiarze jednego tygodnia (a od 2012 roku dwóch tygodni), który powinien zostać wykorzystany nie później niż w pierwszym roku po urodzeniu dziecka (w przeciwnym razie przepadnie).
Od 2010 roku kobiety mogą korzystać z dwuetapowego systemu urlopowego. Pierwszy – obligatoryjny – urlop macierzyński trwać ma 20 tygodni, natomiast drugi – fakultatywny – to dodatkowe 6 tygodni, które mama może, ale nie musi wykorzystać. 6-tygodniowy urlop fakultatywny jest docelowym punktem zmian w zakresie długości wolnego dla mam – będzie on sukcesywnie wydłużany: przy urodzeniu jednego dziecka w 2010 roku i w 2011 roku – wyniesie 2 tygodnie; w 2012 roku i w 2013 roku – 4 tygodnie; w 2014 roku osiągnie zaś maksymalny wymiar – 6 tygodni. Analogicznemu przedłużeniu uległy urlopy w przypadku urodzenia większej liczby dzieci - do dyspozycji mam pozostaje w tych przypadkach jeszcze 8-tygodniowy urlop fakultatywny.
Podanie o udzielenie urlopu macierzyńskiego należy złożyć u pracodawcy. We wniosku należy podać przewidywaną datę porodu, powołując się na zaświadczenie wystawione przez lekarza oraz wskazać dzień, od którego planowany jest urlop.
Akt urodzenia
Zgodnie z prawem masz 14 dni na wybranie imienia dla dziecka i zgłoszenie urodzenia dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego. Przy zgłoszeniu w USC rodzice otrzymują Akt Urodzenia.
Do sporządzenia aktu urodzenia potrzebne będą następujące dokumenty: zaświadczenie ze szpitala o narodzinach dziecka, skrócony odpis aktu małżeństwa (jeżeli rodzice dziecka są w związku małżeńskim) lub skrócony odpis aktu urodzenia matki (jeżeli matka jest panną), dowód tożsamości osoby zgłaszającej urodzenie oraz dokumenty tożsamości rodziców.
Numer PESEL nadawany jest z urzędu po zgłoszeniu narodzin dziecka w urzędzie stanu cywilnego. Urzędnicy mają 30 dni na jego nadanie.
Zasiłek macierzyński
W całym okresie wszystkich urlopów związanych z urodzeniem dziecka lub przyjęciem go na wychowanie przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru składek – w praktyce jest to 100% wynagrodzenia otrzymywanego przed przejściem na urlop macierzyński.
Zasiłek macierzyński jest wypłacany na podstawie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przewidywaną datę porodu lub skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka oraz oświadczenia ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka.
Prawo do zasiłku macierzyńskiego ma również ojciec dziecka, w przypadku gdy matka rezygnuje z części urlopu macierzyńskiego (po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego). W tej sytuacji ojciec dziecka otrzymuje zasiłek macierzyński za pozostały do wykorzystania okres urlopu macierzyńskiego.
Becikowe
Z tytułu urodzenia dziecka przysługuje również jednorazowa zapomoga zwana potocznie becikowym. Becikowe przysługuje matce, ojcu, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka i jest wypłacane w wysokości 1000 zł. Niestety od stycznia 2013 roku zmieniły się zasady przyznawania becikowego i przysługuje ono rodzinom/opiekunom, których dochód brutto wynosi nie więcej niż 1922 zł na osobę miesięcznie. Jest to świadczenie jednorazowe w tym sensie, że na jedno dziecko jest wypłacane tylko raz. A więc w przypadku, gdy wypłacono je np. matce dziecka, ojcu dziecka becikowe już nie będzie przysługiwało. Wniosek o wypłatę świadczenia składa się w urzędzie gminy lub w ośrodku pomocy społecznej w terminie 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka albo objęcia go opieką prawną lub faktyczną.
Nowością wprowadzoną od 1 stycznia 2009 r. jest obowiązek objęcia i pozostawania ciężarnej pod opieką medyczną, począwszy od 10 tygodnia ciąży aż do porodu. Obecnie pozostawanie pod opieką medyczną warunkuje przyznanie świadczeń rodzinnych. Oznacza to, że zapomoga przysługuje rodzicom naturalnym tylko i wyłącznie w przypadku, gdy ciężarna kobieta pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do porodu.
Osoby podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu (np. pracownicy) mają obowiązek zgłosić do ubezpieczenia swoich członków rodziny, którzy nie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu - dotyczy to m.in. nowo narodzonego dziecka. W praktyce oznacza to, że jedno z rodziców ma obowiązek złożyć w swoim miejscu pracy oświadczenie woli o zgłoszeniu dziecka jako członka rodziny do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego, a formalności w ZUS dopełnia zakład pracy tego rodzica.
Urlop wychowawczy jest szczególnym okresem, w czasie którego zarówno matka jak i ojciec dziecka, będący pracownikami mają prawo do sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Można z niego skorzystać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim lub później - nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia (jego maksymalny wymiar to 3 lata).
Urlop wychowawczy przysługuje każdemu z rodziców lub prawnemu opiekunowi dziecka, którego ogólny staż pracy wynosi sześć miesięcy i który jest pracownikiem w rozumieniu kodeksu pracy, a zatem jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Do okresu tego wlicza się wszystkie okresy zatrudnienia w ramach stosunku pracy oraz okresy zaliczane na podstawie odrębnych przepisów.
Choć w czasie urlopu wychowawczego pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu, które pokrywa budżet państwa, to urlop wychowawczy jest urlopem bezpłatnym. Osobom przebywającym na urlopie, których dochód na członka rodziny miesięcznie nie przekracza określonego progu przysługuje wypłacany w ramach systemu świadczeń rodzinnych - dodatek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym.
Jeśli ojciec dziecka nie jest mężem jego matki – aby dziecko mogło być uznane za jego, musi dokonać uznania ojcostwa (do niedawna zwanego uznaniem dziecka).
Uznanie dziecka sprawia, że uznający traktowany jest jako pełnoprawny rodzic - z pełną władzą rodzicielską, oraz prawem do wzajemnego dziedziczenia z dzieckiem. Podczas procedury uznania dziecka rodzice decydują również o nazwisku dziecka.
Jedynym warunkiem jakie musi spełnić dziecko, aby można było uznać w stosunku do niego ojcostwo – to być niepełnoletnim. Matka dziecka musi potwierdzić, że mężczyzna uznający dziecko jest jego ojcem - może złożyć odpowiednie oświadczenie wraz z ojcem lub w ciągu 3 miesięcy od daty złożenia przez niego oświadczenia o uznaniu ojcostwa. Podstawowym miejscem złożenia oświadczenia o uznaniu ojcostwa jest urząd stanu cywilnego, właściwy ze względu na sporządzenie aktu urodzenia dziecka.
